september 2024

24/09/2024 / Reizen / Armenië / Georgië / Kaukasus / HOVO / Labrys

(GEPOST OP 24 SEPTEMBER DOOR KAREL ONWIJN)

Afgelopen weken had ik het voorrecht om ism HOVO en Labrys Reizen een reis te begeleiden door de twee oudste christelijke staten van de wereld: Armenië en Georgië, gelegen in de Zuidelijke Kaukasus.

Tot 1991 maakten ze nog deel uit van de Sovjet-Unie en sindsdien ondergaan ze een ware metamorfose waarbij een belangrijke rol is weggelegd voor de respectievelijke Armeens-Apostolische en Georgisch-orthodoxe kerk. De wereldlijke autoriteiten geven ieder op eigen wijze vorm aan hun onafhankelijkheid. Daarbij valt op dat Armenië steeds openlijker streeft naar goede banden met het Westen, terwijl Georgië zich juist weer meer op het oosten lijkt te gaan richten.

Het in stalinistische stijl vormgegeven Centraal Station van de Armeense hoofdstad Jerevan ligt er verlaten bij. Naast een handvol lokale treinen rijdt er slechts één internationale trein – die naar de Georgische hoofdstad Tbilisi. Sinds de onafhankelijk van Armenië in 1991 is het spoorwegnet van het land slechts beperkt toegankelijk, omdat veel lijnen over Azerbeidzjaans grondgebied lopen en door oorlog ontoegankelijk zijn geworden. Deze oorlog met Azerbeidzjan om de enclave Nagorno Karabach heeft sinds eind jaren ‘80 gewoed en heeft er voor gezorgd dat de grenzen met dit buurland potdicht zitten- net als die met het andere buurland Turkije. Er is in het zuiden nog wel een 35 km lange open grens met Iran, maar daar ligt geen spoorwegverbinding.

Mede door eerdere Russische steun tegen de Azerbeidzjaanse vijand onderhield Armenië nog tot voorkort relatief goede betrekkingen met Moskou. Zo bewaken Russische soldaten nu nog altijd de grenzen met Iran en Turkije en was de Russische taal ondanks de onafhankelijkheid nog lange tijd een belangrijke taal in het openbare leven. Maar sinds de twee recente oorlogen met Azerbeidzjan om Nagorno Karabach is er een abrupt einde gekomen aan de goede relaties met Rusland. Door deze oorlogen is de Armeense enclave geheel in handen van de Azeri’s gekomen en moest de Armeense bevolking daar – 120.000 inwoners – halsoverkop vertrokken terwijl de Russen werkloos toekeken. De Armeniërs voelen zich daarom verraden door Rusland en de Armeense regering zet actieve stappen om de banden met de EU en de NAVO te versterken ten nadele van die met Rusland. Een belangrijke schakel zijn de pogingen om de grens met Turkije te openen wat een enorme economisch boost zou geven aan het Armeense handelsverkeer met Turkije en het Westen.

Meer dan bij eerdere bezoeken zie ik in Jerevan en omgeving de Europese vlag wapperen. De meeste mensen die ik spreek tonen zich enthousiast over de pogingen van premier Nikol Pasjinjan om de grens met Turkije te openen – hierdoor zou ook  eindelijk de heilige berg Ararat rechtstreeks vanuit Jerevan bezocht kunnen worden. Zelfs wanneer Turkije niet in ruil hiervoor de genocide op het Armeense volk in 1915 officieel zal erkennen.. Ook zie ik nog nauwelijks Russischtalige teksten in het straatbeeld en Armenen willen minder dan voorheen met mij in de Russische taal converseren. Daarnaast is het opvallend hoe groot hun haat is jegens de Russen: bijna iedereen zegt mij dat het onbetrouwbare bondgenoten zijn waarmee zo snel mogelijk en definitief moet worden gebroken.

Wat mij verder opvalt is dat de Armeniërs meer dan bij mijn eerdere bezoeken enorm hun best doen hun buitenlandse bezoekers te behagen. Ook liggen op het platteland de kleine landgoederen, horecagelegenheden en wijngaarden er beduidend beter verzorgd bij dan een aantal jaren terug. De tweede stad van het land – Gjoemri, in het noordwesten – heeft zelfs een ware metamorfose ondergaan: de tot voorkort vervallen binnenstad is in mooie 19^e eeuwse stijl opgeknapt en kent inmiddels meerdere gezellige wandelboulevards. Deze zijn vooralsnog nauwelijks ontdekt door door buitenlandse toeristen en ademen mede daardoor een authentieke lokale atmosfeer.

Eenmaal de grens over met Georgië is de sfeer heel anders. Als eerste is het hier veel drukker op de wegen en ook bij de bezienswaardigheden, met opvallend veel toeristen uit Midden-Oosten – ihb het Arabische schiereiland. De toch al luidruchtigere Georgiërs denken deze massale toeristenstroom het extra naar de zin te moeten maken met hoge volume gedraaide westerse popmuziek wat een ontnuchterend effect geeft.

Vooral langs de Georgian Military Highway – de verbindingsweg tussen de hoofdstad Tbilisi en de Russische grens nabij de hoge berg Kazbeg – is het een drukte van jewelste geworden, en niet alleen vanwege de toeristen. Er banen zich namelijk ook kilometerslange rijen vrachtwagens hun weg richting Rusland – waaronder ook opvallend veel vrachtwagens uit Armenië, Turkije en Centraal-Aziatische landen als Kazachstan, Kirgizië en Oezbekistan. Dit is immers een van de weinige Europese grensovergangen naar Rusland die niet op slot zit: en de Georgische regering steunt niet de westerse sancties tegen dat land. Deze grensovergang lijkt een sluiproute te zijn geworden voor goederen die op de westerse sanctielijsten staan..

De Georgische regering is sowieso steeds minder geneigd haar oren naar het westen te laten hangen. Zo heeft ze recent meerdere wetten aangenomen gericht tegen de rechten van ngo’s en de LGBTQ gemeenschap. Deze lijken te zijn gekopieerd van Rusland, maar hierin is vooral ook de hand te zien van de Georgisch-Orthodoxe kerk die het moderne Westen als een gevaar ziet voor haar conservatieve waarden en normen. Overigens kom ik weinig Georgiërs tegen die voorstander zijn van deze wetten. Volgens hen zijn deze vooral bedoeld om de huidige coalitie Georgische Dream extra middelen te geven om aan de macht te blijven na de verkiezingen volgende maand. In de huidige peilingen staan ze op verlies, maar volgens meerdere mensen die ik sprak zullen ze alle mogelijke middelen gebruiken deze verkiezingen te manipuleren. Daarbij schilderen de huidige machthebbers de (westerse) oppositie steeds vaker af als een gevaar voor de traditionele Georgische waarden en dus van een gebrek aan vaderlandslievendheid.

Vooral de jongeren die ik spreek moeten weinig hebben van de huidige machthebbers en verdenken hen van heimelijke samenwerking met de Russen. Zij zijn het ook die vooral in de hoofdstad Tbilisi overal anti-Russische leuzen hebben aangebracht. Zij tonen zich ook niet blij met de grote influx aan Russische vluchtelingen die volgens hen vooral in Georgië verblijven omdat ze niet in het Russische leger willen vechten en dus niet omdat ze nou zo tegen Poetins bewind zijn. Inmiddels neemt het aantal Russen in Georgië weer af, ze voelen zich er minder welkom en thuis dan ze hadden verwacht. Een van de Georgiërs vertrouwt me toe dat de Russen maar al te goed weten dat ze zich in hun land ‘koest moeten houden’ omdat ze anders ‘getrakteerd zullen worden op een flinke aframmeling’.

Maar de natuur van Georgië blijft onveranderd mooi. Hooggebergten en lavaplateaus wisselen elkaar af met uitgestrekte wijngaarden en eeuwenoude kerken en kloosters. Het platteland blijft dunbevolkt en je kunt er prachtige bos-en bergwandelingen maken in een adembenemende omgeving. Ondanks het toegenomen toerisme zijn er in deze dunbevolkte regio’s nog voldoende gebieden waar je nog nauwelijks iemand tegenkomt. En de gastvrijheid was, is en blijft hoog in het vaandel staan, wat net zo voor de Armeniërs geldt. Voor je het weet ben je in deze landen uitgenodigd aan de dis en ontdek je dat Georgiërs en Armeniërs hele goede koks zijn en de heerlijkste wijnen maken die ze maar al te graag samen met jou opdrinken, al toastend op vrede en eeuwige vriendschap…

=============================================================== 

Hieronder een zelf geschoten korte foto-impressie van rondreis door Armenië en Georgië (© Karel Onwijn).

In november en december geven we onder de titel ‘Op kunst- & architectuurreis door Eurazië’ een cursus over kunst & architectuur in de voormalige Sovjetrepublieken, waarbij er extra veel aandacht zal zijn voor schilderkunst & kerkarchitectuur in Armenië en Georgië, zie voor meer informatie: https://www.hovoutrecht.nl/cursus/op-kunst-architectuurreis-door-eurazie/