Reizen

Foto-impressies De Russische schaduw over het Balticum

/ Reizen

Reizen / Litouwen / Letland / Estland / Balticum / Rusland / HOVO / Labrys

Afgelopen weken maakten we ism HOVO en Labrys Reizen een rondreis langs de drie Baltische hoofdsteden Tallinn, Riga en Vilnius. Naast de prachtige kunst & cultuur hier hadden we vooral ook oog voor de grote gevolgen van de eeuwenlange Russische overheersing van deze regio. De meest recente was de halve eeuw Sovjet-Russische bezetting tweede helft 20e eeuw. Ook nu ervaart de Baltische bevolking weer een toenemende Russische inmenging en dreiging en neemt ze hiertoe de nodige maatregelen.

Bij aankomst in de Estse stad Tallinn zien we overal de Oekraïense vlag wapperen, vaak broederlijk naast de eigen vlag. Estland hoorde tot de eerste Europese landen die Oekraïne wapens leverden, nog voordat de Russen dit land daadwerkelijk binnenvielen op 24 februari 2022. Uit eigen ervaring weet de Estse regering maar al te goed wat een Russische bezetting zou inhouden: de massale moord en onderdrukking van de oorspronkelijke bevolking en de brute russificering van de lokale cultuur.

Estland onderging dit lot in 1940 toen het Sovjet-Russische leger het land binnenviel en annexeerde als gevolg van het in 1939 ondertekende Molotov-Ribbentroppact tussen de Sovjet-Unie en Nazi-Duitsland. Het land kreeg te maken met massa-arrestaties, executies en deportaties, met als eerste dieptepunt 14 juni 1941, toen meer dan 10 duizend Esten in veewagens werden gedeporteerd naar de Siberische Goelag. Een tweede deportatie van zulke proporties had plaats op 25 maart 1949,  toen op dezelfde wijze meer dan 20 duizend Esten richting Siberië werden gedeporteerd. Ook Letland en Litouwen werden op deze data met vergelijkbare massadeportaties geconfronteerd.

Pas sinds het uiteenvallen van de Sovjet-Unie en de onafhankelijkheid van Estland in 1991 worden deze en andere gevolgen van de halve eeuw Sovjet-Russische bezetting uitgebreid onderzocht, in de openbaarheid gebracht en herdacht in de vorm van herdenkingen, musea en monumenten. Zo hebben wij het indrukwekkende ‘Monument voor de slachtoffers van het communisme’ bezocht, een aantal modern vormgegeven objecten aan de Finse Golf. In één daarvan, een lange openluchttunnel, staan alle namen gegraveerd van de omgekomen slachtoffers van het communisme in Estland. Op een andere serie objecten zien we een reeks Russische regio’s afgebeeld met daarbij de aantallen Esten die daarheen waren gedeporteerd.

In het Sovjetbezettingsmuseum Vabamu in het centrum van Tallinn maken we uitgebreid kennis met individuele lotgevallen uit die periode en de wijze waarop zij hebben geleefd tijdens de Sovjettijd. In het KGB-museum ten slotte horen we hoe ingenieus en meedogenloos de Russische geheime dienst in Estland opereerde en hoe zij halsoverkop vertrokken toen het land in 1991 onafhankelijk werd. Of toch niet helemaal..

Overigens woont er nog steeds een grote Russische minderheid in Estland, die deels in hun eigen gemeenschap leven. Zo bezoeken zij in Tallinn op grote schaal de Russisch-orthodoxe kerkdiensten van hun eigen Aleksandr Nevski-kathedraal, die hoog boven de binnenstad van Tallinn uittorent. Ook verleent de eveneens in het centrum gevestigde Russische ambassade bijstand aan degenen die nog over een Russisch paspoort beschikken. Overigens is dit ambassadegebouw sinds de Russische inval in Oekraïne het middelpunt van anti-Russische bijeenkomsten en tref je daar op grote schaal anti-Russische spandoeken en posters aan.

Ook de Russische ambassade in Riga, de hoofdstad van Letland, is sinds de Oekraïne-oorlog het doelwit van snel toegenomen anti-Russische gevoelens. De straat waaraan deze is gelegen is inmiddels omgedoopt in de ‘Onafhankelijk Oekraïne-straat’. En recht tegenover het ambassadegebouw hangt een meer dan levensgroot spotprent van president Poetin, deels afgebeeld als doodshoofd, gemaakt door de Letse kunstenaar Kriss Salmanis.

Letland heeft vergelijkbaar met Estland onder de Sovjet-Russische bezetting geleden en maakt zich eveneens sinds de Russische inval in Oekraïne grote zorgen over zijn staatsveiligheid. Langs de gemeenschappelijke grens met Rusland is inmiddels een hoog hek verschenen en auto’s met een Russisch kenteken mogen de grens niet meer over. Net als in Estland woont er ook in Letland een grote Russische minderheid. Terwijl ook hier de jongere generaties steeds meer in de samenleving integreren, vind je onder de oudere generaties ook nog mensen die zich uitsluitend in hun eigen Russische gemeenschap bewegen. Meer dan in Tallinn hoor je in Riga nog volop de Russische taal op straat en zijn de Russisch-orthodoxe kerken die we bezoeken nog vol met Russische kerkgangers te zijn.

Net als in Estland zijn ook in Letland sinds de onafhankelijkheid veel musea en monumenten verschenen die gewijd zijn aan de gevolgen van de Sovjetbezetting van het land. Naast het ‘Museum van de Bezetting’ maakt vooral het ‘Herdenkingsmonument voor de Slachtoffers van de Communistische Terreur’ bij het treinstation Tornakalns veel indruk. Deze is gewijd aan de inwoners van Letland die hier in juni 1941 en in maart 1949 zijn gedeporteerd naar Siberië – in Letland betrof dit bij elkaar meer dan 60 duizend mensen! Het monument bestaat uit vijf stenen figuren, die verwoeste familiehaarden en drie verbannen generaties symboliseren. Daarnaast is er een goederenwagon en een gedenkteken voor de gedeporteerden bij het stationsgebouw.

Ook Litouwen heeft zwaar geleden onder de Sovjet-Russische bezetting. De ultieme plek om de desastreuze gevolgen hiervan te begrijpen, is het Genocide Museum, gevestigd in de voormalige KGB-gevangenis in de Litouwse hoofdstad Vilnius. We worden hier geconfronteerd met de meedogenloze behandeling van de bevolking door de Sovjet-Russische bezetters, vooral degenen die zich niet vrijwillig onderwierpen. Op deze plek blijken niet alleen grote aantal Litouwers gevangen hebben gezeten en gemarteld te zijn, maar er is ook een speciale plek waar ze werden geëxecuteerd. Uit de uitgebreide informatieborden in het grotendeels ondergronds bevindende museum blijkt dat nog tot aan de onafhankelijkheid van Litouwen in 1991 hier mensen gevangen zaten. De historicus die ons rondleidt, vertelt ons ook dat de daders nooit zijn veroordeeld en dat hij zelfs nu nog voormalige KGB-medewerkers op straat tegenkomt..  

Nog meer dan in Tallinn en Riga geeft de bevolking in Vilnius openlijk blijk van solidariteit met Oekraïne. Naast het overal vertonen van Oekraïense vlaggen spreken ze ook via grote posters en plakkaten hun steun uit aan de Oekraïense bevolking en hekelen ze de Russen nadrukkelijk als ‘moordenaars’. Ook komen we in Vilnius veel Wit-Russische vlaggen tegen. In het aan Belarus grenzende Litouwen wonen namelijk veel Wit-Russische vluchtelingen die op grote solidariteit kunnen rekenen in Litouwen, mede vanwege eeuwenoude historische banden.

Rijdend door Litouwen komen we meer dan in Letland en Estland op grote schaal militair materieel tegen uit andere NAVO-landen. Het land is namelijk het centrum van de permanente NAVO-troepenmacht in de Baltische landen waarvan ook Nederlandse militairen onderdeel uitmaken. De Nederlands militaire attache voor de Baltische landen is eveneens gevestigd in de Litouwse hoofdstad gevestigd. Samen met de Nederlandse ambassadeur vertelt hij ons over het grote belang van militaire steun aan Litouwen – en aan Letland en Estland – ter afschrikking van de aanwezige Russische dreiging. Maar de Litouwers zelf hebben ook al hun voorzorgsmaatregelen genomen: ze zijn in hun vrije tijd massaal actief in vrijwilligerslegers. Net als de Esten en de Letten weten zij namelijk maar al te goed dat zij in de schaduw van een imperiale macht leven die historisch gezien maar weinig waarde hecht aan eerder zelf gemaakte internationale afspraken over landsgrenzen..

Hieronder een zelf geschoten korte foto-impressie van deze rondreis door de Baltische hoofdsteden (© Karel Onwijn).

In maart en april 2025 geven we onder de titel ‘Het Baltische Wonder’ een 7-delige cursus over de historische en actuele ontwikkelingen in Litouwen, Letland en Estland bij HOVO Utrecht, zie voor meer informatie: https://www.hovoutrecht.nl/cursus/het-baltische-wonder/

Foto-impressies De Russische schaduw over het Balticum Meer lezen »

Foto’s & reisimpressies uit Armenië en Georgië

/ Reizen

24/09/2024 / Reizen / Armenië / Georgië / Kaukasus / HOVO / Labrys

(GEPOST OP 24 SEPTEMBER DOOR KAREL ONWIJN)

Afgelopen weken had ik het voorrecht om ism HOVO en Labrys Reizen een reis te begeleiden door de twee oudste christelijke staten van de wereld: Armenië en Georgië, gelegen in de Zuidelijke Kaukasus.

Tot 1991 maakten ze nog deel uit van de Sovjet-Unie en sindsdien ondergaan ze een ware metamorfose waarbij een belangrijke rol is weggelegd voor de respectievelijke Armeens-Apostolische en Georgisch-orthodoxe kerk. De wereldlijke autoriteiten geven ieder op eigen wijze vorm aan hun onafhankelijkheid. Daarbij valt op dat Armenië steeds openlijker streeft naar goede banden met het Westen, terwijl Georgië zich juist weer meer op het oosten lijkt te gaan richten.

Het in stalinistische stijl vormgegeven Centraal Station van de Armeense hoofdstad Jerevan ligt er verlaten bij. Naast een handvol lokale treinen rijdt er slechts één internationale trein – die naar de Georgische hoofdstad Tbilisi. Sinds de onafhankelijk van Armenië in 1991 is het spoorwegnet van het land slechts beperkt toegankelijk, omdat veel lijnen over Azerbeidzjaans grondgebied lopen en door oorlog ontoegankelijk zijn geworden. Deze oorlog met Azerbeidzjan om de enclave Nagorno Karabach heeft sinds eind jaren ‘80 gewoed en heeft er voor gezorgd dat de grenzen met dit buurland potdicht zitten- net als die met het andere buurland Turkije. Er is in het zuiden nog wel een 35 km lange open grens met Iran, maar daar ligt geen spoorwegverbinding.

Mede door eerdere Russische steun tegen de Azerbeidzjaanse vijand onderhield Armenië nog tot voorkort relatief goede betrekkingen met Moskou. Zo bewaken Russische soldaten nu nog altijd de grenzen met Iran en Turkije en was de Russische taal ondanks de onafhankelijkheid nog lange tijd een belangrijke taal in het openbare leven. Maar sinds de twee recente oorlogen met Azerbeidzjan om Nagorno Karabach is er een abrupt einde gekomen aan de goede relaties met Rusland. Door deze oorlogen is de Armeense enclave geheel in handen van de Azeri’s gekomen en moest de Armeense bevolking daar – 120.000 inwoners – halsoverkop vertrokken terwijl de Russen werkloos toekeken. De Armeniërs voelen zich daarom verraden door Rusland en de Armeense regering zet actieve stappen om de banden met de EU en de NAVO te versterken ten nadele van die met Rusland. Een belangrijke schakel zijn de pogingen om de grens met Turkije te openen wat een enorme economisch boost zou geven aan het Armeense handelsverkeer met Turkije en het Westen.

Meer dan bij eerdere bezoeken zie ik in Jerevan en omgeving de Europese vlag wapperen. De meeste mensen die ik spreek tonen zich enthousiast over de pogingen van premier Nikol Pasjinjan om de grens met Turkije te openen – hierdoor zou ook  eindelijk de heilige berg Ararat rechtstreeks vanuit Jerevan bezocht kunnen worden. Zelfs wanneer Turkije niet in ruil hiervoor de genocide op het Armeense volk in 1915 officieel zal erkennen.. Ook zie ik nog nauwelijks Russischtalige teksten in het straatbeeld en Armenen willen minder dan voorheen met mij in de Russische taal converseren. Daarnaast is het opvallend hoe groot hun haat is jegens de Russen: bijna iedereen zegt mij dat het onbetrouwbare bondgenoten zijn waarmee zo snel mogelijk en definitief moet worden gebroken.

Wat mij verder opvalt is dat de Armeniërs meer dan bij mijn eerdere bezoeken enorm hun best doen hun buitenlandse bezoekers te behagen. Ook liggen op het platteland de kleine landgoederen, horecagelegenheden en wijngaarden er beduidend beter verzorgd bij dan een aantal jaren terug. De tweede stad van het land – Gjoemri, in het noordwesten – heeft zelfs een ware metamorfose ondergaan: de tot voorkort vervallen binnenstad is in mooie 19e eeuwse stijl opgeknapt en kent inmiddels meerdere gezellige wandelboulevards. Deze zijn vooralsnog nauwelijks ontdekt door door buitenlandse toeristen en ademen mede daardoor een authentieke lokale atmosfeer.

Eenmaal de grens over met Georgië is de sfeer heel anders. Als eerste is het hier veel drukker op de wegen en ook bij de bezienswaardigheden, met opvallend veel toeristen uit Midden-Oosten – ihb het Arabische schiereiland. De toch al luidruchtigere Georgiërs denken deze massale toeristenstroom het extra naar de zin te moeten maken met hoge volume gedraaide westerse popmuziek wat een ontnuchterend effect geeft.

Vooral langs de Georgian Military Highway – de verbindingsweg tussen de hoofdstad Tbilisi en de Russische grens nabij de hoge berg Kazbeg – is het een drukte van jewelste geworden, en niet alleen vanwege de toeristen. Er banen zich namelijk ook kilometerslange rijen vrachtwagens hun weg richting Rusland – waaronder ook opvallend veel vrachtwagens uit Armenië, Turkije en Centraal-Aziatische landen als Kazachstan, Kirgizië en Oezbekistan. Dit is immers een van de weinige Europese grensovergangen naar Rusland die niet op slot zit: en de Georgische regering steunt niet de westerse sancties tegen dat land. Deze grensovergang lijkt een sluiproute te zijn geworden voor goederen die op de westerse sanctielijsten staan..

De Georgische regering is sowieso steeds minder geneigd haar oren naar het westen te laten hangen. Zo heeft ze recent meerdere wetten aangenomen gericht tegen de rechten van ngo’s en de LGBTQ gemeenschap. Deze lijken te zijn gekopieerd van Rusland, maar hierin is vooral ook de hand te zien van de Georgisch-Orthodoxe kerk die het moderne Westen als een gevaar ziet voor haar conservatieve waarden en normen. Overigens kom ik weinig Georgiërs tegen die voorstander zijn van deze wetten. Volgens hen zijn deze vooral bedoeld om de huidige coalitie Georgische Dream extra middelen te geven om aan de macht te blijven na de verkiezingen volgende maand. In de huidige peilingen staan ze op verlies, maar volgens meerdere mensen die ik sprak zullen ze alle mogelijke middelen gebruiken deze verkiezingen te manipuleren. Daarbij schilderen de huidige machthebbers de (westerse) oppositie steeds vaker af als een gevaar voor de traditionele Georgische waarden en dus van een gebrek aan vaderlandslievendheid.

Vooral de jongeren die ik spreek moeten weinig hebben van de huidige machthebbers en verdenken hen van heimelijke samenwerking met de Russen. Zij zijn het ook die vooral in de hoofdstad Tbilisi overal anti-Russische leuzen hebben aangebracht. Zij tonen zich ook niet blij met de grote influx aan Russische vluchtelingen die volgens hen vooral in Georgië verblijven omdat ze niet in het Russische leger willen vechten en dus niet omdat ze nou zo tegen Poetins bewind zijn. Inmiddels neemt het aantal Russen in Georgië weer af, ze voelen zich er minder welkom en thuis dan ze hadden verwacht. Een van de Georgiërs vertrouwt me toe dat de Russen maar al te goed weten dat ze zich in hun land ‘koest moeten houden’ omdat ze anders ‘getrakteerd zullen worden op een flinke aframmeling’.

Maar de natuur van Georgië blijft onveranderd mooi. Hooggebergten en lavaplateaus wisselen elkaar af met uitgestrekte wijngaarden en eeuwenoude kerken en kloosters. Het platteland blijft dunbevolkt en je kunt er prachtige bos-en bergwandelingen maken in een adembenemende omgeving. Ondanks het toegenomen toerisme zijn er in deze dunbevolkte regio’s nog voldoende gebieden waar je nog nauwelijks iemand tegenkomt. En de gastvrijheid was, is en blijft hoog in het vaandel staan, wat net zo voor de Armeniërs geldt. Voor je het weet ben je in deze landen uitgenodigd aan de dis en ontdek je dat Georgiërs en Armeniërs hele goede koks zijn en de heerlijkste wijnen maken die ze maar al te graag samen met jou opdrinken, al toastend op vrede en eeuwige vriendschap…

=============================================================== 

Hieronder een zelf geschoten korte foto-impressie van rondreis door Armenië en Georgië (© Karel Onwijn).

In november en december geven we onder de titel ‘Op kunst- & architectuurreis door Eurazië’ een cursus over kunst & architectuur in de voormalige Sovjetrepublieken, waarbij er extra veel aandacht zal zijn voor schilderkunst & kerkarchitectuur in Armenië en Georgië, zie voor meer informatie: https://www.hovoutrecht.nl/cursus/op-kunst-architectuurreis-door-eurazie/

Foto’s & reisimpressies uit Armenië en Georgië Meer lezen »

Foto-impressie ontdekkingsreis Kazachstan en Kirgizië

/ Reizen / , , ,

Afgelopen weken had ik het voorrecht om ism HOVO en Labrys Reizen een reis te begeleiden door de Centraal-Aziatische landen Kazachstan en Kirgizië. Tot 1991 maakten ze deel uit van de Sovjet-Unie en sindsdien geven ze ieder op eigen wijze vorm aan hun onafhankelijkheid. Daarbij valt op dat er in beide landen ruim baan is voor de heropleving van oude tradities uit het pre-Russische tijdperk.

Het Centrale Staatsmuseum van Kazachstan in de voormalige Kazachse hoofdstad Almaty is bij uitstek het startpunt kennis te maken met de recente geschiedenis van Kazachstan. Sinds de onafhankelijkheid is het leidende narratief hier ingrijpend aangepast. Niet meer de Sovjet-Russische modernisering van het land staat centraal, maar de periode van het Kazachse Khanaat en zijn tradities, toen de Kazachen nog een nomadenbestaan leidden en in joerts woonden.

Wat betreft de Sovjet-Russische tijd maakt vooral de kaart met daarop de grootschalige immigratiegolven van niet-etnische Kazachen naar Kazachstan grote indruk. Deze zorgden ervoor dat er bij de start van de onafhankelijkheid in 1991 net zoveel Russen als Kazachen in het land woonden. Hoewel de Kazachen inmiddels een absolute meerderheid in eigen land vormen, is de voertaal in Almaty, de economische hoofdstad van het land, nog altijd het Russisch. Ook zijn de uithangborden en straatnamen nog nagenoeg allen tweetalig: in het (cyrillische) Kazachs en in het Russisch. Daarnaast staan er veel mooi gerestaureerde Russisch-orthodoxe kerken waar ik tijdens de middagdienst de nodige (Russische) kerkgangers aantref.

Ook qua architectuur is de eeuwenlange Russische invloed nog altijd terug te vinden: lange brede boulevards met grote gebouwen in typisch socialistisch-realistische bouwstijl. Tegelijkertijd valt het grote aandeel nieuwe Japanse auto’s in het verkeer op, als ook de nodige elektrisch aangedreven voertuigen inclusief stadsteps in alle soorten en maten. En bijna op elke hoek van de straat vind je typisch Centraal-Aziatische restaurantjes met lokale gerechten, vaak luisterend naar de naam tsjajnaja (theehuis). Bovendien vind ik op de grote ruim voorziene bazaar nagenoeg uitsluitend lokale kooplieden die hier hun goed uitziende koopwaar aanbieden, uiteenlopend van fruit en kruiden tot allerlei soorten vlees, in het bijzonder van paarden. Ook kom je nergens meer openbaar dronkenschap tegen en gaan de mensen in het verkeer uiterst respectvol met elkaar om.

Wanneer we Almaty verlaten om het Kazachse achterland te verkennen, zien we de nodige nieuw gebouwde kleine moskeeën. Maar de mensen die we onderweg spreken, blijken lang niet altijd het vrijdagmiddaggebed te bezoeken. Ook dragen veel vrouwen geen hoofddoekje. Een van hen vertelt me dat het land van oudsher een lichte versie van de (soennitische) islam belijdt, met de nodige ruimte voor sjamanistische elementen. Wat ook opvalt op het platteland is dat men vaker uitsluitend Kazachs spreekt en men zich een voorstander toont van het schrijven van het Kazachs in het Latijnse schrift, zoals dat ook volgend jaar officieel door de autoriteiten zal worden ingevoerd. Maar vooral de oudere generatie is hier niet blij mee: men heeft immers hun hele leven de Kazachse taal in het cyrillisch schrift gelezen en geschreven.

Inmiddels naderen we de grens met het zuidelijk gelegen buurland Kirgizië. Terwijl het landschap ruwer wordt, neemt vooral het aantal paardenkudden snel toe. Soms lopen ze met honderden tegelijkertijd rond en laven ze zich groepsgewijs aan het water uit de her en der verspreide riviertjes en meertjes. Ook zien we zo nu en dan een joert aan de horizon, maar dit zal pas echt toenemen wanneer we de grens met Kirgizië zijn over gegaan.

Veel meer dan in Kazachstan is in Kirgizië namelijk de precommunistische traditie van het nomadenbestaan weer opgepakt. Dit land heeft minder lang een Russische annexatie gekend dan Kazachstan waardoor het gemakkelijker bleek deze traditie na de onafhankelijkheid weer op te pakken. In de praktijk betekent dit vooralsnog vooral een nomadisch levensstijl in de zomertijd. Herders verzamelen dan schapen, koeien, jaks en paarden bij de kleinschalige boeren in de dorpen en nemen deze mee naar de hoger gelegen graslanden waar ze tot de inval van de winter verblijven. Ze overnachten in joerts en leven van de verkoop van de melk van deze beesten.

Het is ook vooral in Kirgizië waar je de opleving ziet van eeuwenoude nomadische tradities als Kok-boru en de jacht met behulp van adelaars. Tijdens een Kok-boru zagen we hoe acrobatische ruiters op snelle paarden vochten om het karkas van een geit te bemachtigen. Het winnen van zo’n wedstrijd bleek behalve een grote eer ook een kostbare prijs op te leveren, namelijk een luxe paard. Ook zagen we hoe Kirgiziërs adelaars inzetten bij hun jacht op onder meer konijnen, vossen en wolven. Deze roofvogels worden op zeer jonge leeftijd uit het ouderlijk nest gehaald en feitelijk opgevoed door de jager aan wie zij dan 100% loyaal geraken. Vaak in combinatie met een aantal taigans (Kirgizische hondenras) blijken ze zeer effectief te zijn bij hun jacht op de vele wilde dieren die het land kent.

Nog beter dan de Kazachen blijken Kirgiziërs erin zijn geslaagd een effectieve kleinschalige economie op te bouwen inclusief een goed lopende toeristische sector. Ondanks dat dit land een stuk armer is dan Kazachstan kent dit al jaren een aanhoudende stroom (wandel)toeristen uit het Westen voor wie zij een netwerk van zeer service-gerichte voorzieningen heeft ontwikkeld. Daarbij valt op dat vooral vrouwen zich tot kleine succesvolle ondernemers hebben ontpopt. Overigens blijkt in Kirgizië de invloed van de islam op het dagelijks leven vooralsnog beperkt te zijn. Bovendien kent het land sinds de onafhankelijkheid een veel grotere democratisering dan de andere Centraal-Aziatische landen waardoor er minder angst bestaat onder de bevolking om te ondernemen en samen te werken met partners uit het Westen.

Overigens is er eerder dit jaar in Kirgizië wel een wet aangenomen die het aandeel westerse financiering van plaatselijke ngo’s beperkt tot 20%, een vergelijkbare wet is onlangs ook in Georgië aangenomen. Vooralsnog is niet duidelijk wat de effecten van deze wet zullen zijn. Volgens een door ons bezochte ngo maakt men zich hierover nog niet al te veel zorgen. Net als Kazachstan lijkt Kirgizië vooral veel waarde te hechten aan de neutrale politieke status, en wil het naast goede relaties met buurlanden Rusland en China ook met het Westen op goede voet blijven staan. Tijdens onze rondreis zijn we inderdaad overal met open armen ontvangen. De vele lokale inwoners die we hebben gesprekken waren opvallend open minded en nergens zijn we op maar een greintje wantrouwen gestuit.

Hieronder een zelf geschoten korte foto-impressie van rondreis door Kazachstan en Kirgizië:

In november en december geven we onder de titel ‘De vijf ‘stans’: een cultuurhistorische verkenning van Centraal-Azië’ een cursus over de cultuur historische en actuele ontwikkelingen in de vijf Centraal-Aziatische landen Kazachstan, Kirgizië, Tadzjikistan, Oezbekistan en Turkmenistan, zie voor meer informatie:

Lees meer

Foto-impressie ontdekkingsreis Kazachstan en Kirgizië Meer lezen »

Foto-impressie “De Europese stemming in de Georgische hoofdstad Tbilisi”

/ Reizen /

Tijdens de jaarwisseling verbleef ik twee weken in de Georgische hoofdstad Tbilisi. Ik had daar het voorrecht door een groot aantal Georgiërs thuis te worden ontvangen en veel gesprekken met hen te kunnen voeren. Daarnaast heb ik veel door de stad gebanjerd en heb ook mensen in de regio bezocht. Hierbij een kleine impressie.

Een wandeling door nachtelijk Tbilisi voelt als een duik in een grote lichtzee. De opvallend felle blauw-geelkleurige verlichting – de kleuren van de Europese vlag – verwijzen nadrukkelijk naar de recente toekenning aan Georgië van de status van kandidaat-lidstaat van de EU. Dit heeft tot een enorme Europamania geleid onder de bevolking. Zelfs de nieuwjaarsboom op het centrale stadsplein wordt begeleid met de lichtgevende tekst ‘European city’. En het traditionele nieuwjaarsfestival in hartje centrum startte met de 9e symphonie van Beethoven, oftewel het Europese volkslied.

Inderdaad zijn de meeste mensen die ik spreek positief over de EU-statustoekenning en geloven heilig in een Europese toekomst voor Georgië. ,,Wij zijn al decennia bezig met de invoering van pro-Europese maatregelen”, vertelt Irakli mij. ,,Wij leren op school Engels als belangrijkste buitenlandse taal en de Europese geschiedenis, onze waarden en normen liggen daar en niet in Rusland.’’

,,Wij behoren al millennia lang bij Europa”, zegt Otari. Hij verwijst daarbij naar de klassieke oudheid toen de Grieken de Georgische kust bevolkten en Georgië een integraal onderdeel zou zijn geweest van het oude Griekenland. ,,Iedereen weet dat het mythologische verhaal Het Gulden vlies zich deels in Georgië afspeelde en Medea een Georgische prinses was.”

Zeker is het feit dat Georgië van oudsher een multinationaal land is waar altijd vele volkeren in harmonie samenleefden. Georgiërs geven inderdaad graag hoog op van hun gastvrijheid, ook jegens niet-Georgiërs. Ook nu wonen er in het land naast Georgiërs ook een redelijk grote Armeense en Azerische minderheid. En sinds de Russische inval in Oekraïne is het aantal Russische en Oekraïense ingezetenen snel toegenomen. Zo zie je op straat veel auto’s met Russische kentekens rijden, zie je overal Oekraïense vlaggen hangen en hebben recent de nodige Oekraïense restaurants hun deuren geopend.

Maar ook kom ik overal in de stad anti-Russische slogans tegen, en menig uitgaansgelegenheid kom je alleen binnen als je je publiekelijk tegen Poetin uitspreekt. In een nachtclub in het centrum krijg je als bezoeker zelfs een Russischtalige tekst op je pols gestempeld met de slogan “Poetin – choejlo!” (P is een l*l).

,,Wij hebben er geen bezwaar tegen dat Russische pacifisten en dissidenten zich hier vestigen”, vertelt Nino. ,,Maar er zijn ook veel Russen die hier uitsluitend komen om hun geld veilig te stellen door dit massaal in ons onroerend goed te beleggen. En vervolgens gedragen ze zich hier alsof dit hun eigen land is waar zij de lakens uitdelen en zich arrogant mogen opstellen jegens ons, de Georgiërs. Maar daar zijn wij niet van gediend!’

Ook anderen vertellen mij dergelijke verhalen, duidelijk is dat de Georgische gastvrijheid hier een grens heeft bereikt. Dit verklaart ook mede waarom zoveel Georgiërs die ik spreek nadrukkelijk tegen hun eigen regering zijn. Deze voert een opvallend Ruslandvriendelijk-beleid. Zo zijn er geen sancties tegen Rusland – de winkelschappen liggen vol met Russische producten – en kan men rechtstreeks op Rusland vliegen – al op het vliegveld kwam ik veel Russische toeristen tegen, niet zelden uit het verre Siberië.

Georgië is inderdaad een paradijs voor Russische bezoekers. Er heerst nog steeds een zekere mate van tolerantie jegens hen en een groot deel van de (oudere) Georgiërs spreekt nog altijd Russisch. Ook herkennen ze veel gewoontes en tradities uit hun gemeenschappelijke Russisch-Georgische verleden, uiteenlopend van het reizen per metro (een kopie van die in Moskou) en een bezoekje aan de Georgisch-orthodoxe kerk (vergelijkbare rituelen) tot het eten van heerlijke Georgische gerechten in de restaurants. Deze behoren immers van oudsher ook tot de meest favoriete in de Russische keuken, denk bijvoorbeeld aan chatsjapoeri (warm brood met gesmolten Georgische kaas) en chinkali (dumplings met gekruid vlees).

Zelf had ik de luxe deze heerlijke gerechten regelmatig aan een lange dis bij uiteenlopende Georgiërs thuis te krijgen aangeboden, uiteraard gepaard gaand met de nodige vaak zelfgemaakte wijn. Ondanks de omarming van Europese waarden ging het er tijdens zo’n maaltijd meestal toch nog erg klassiek aan toe. De vrouw des huizes met haar moeder en andere dames stonden in de keuken te koken, de mannen en (ook vrouwelijke) gasten zaten aan tafel de lekkernijen te verorberen. Daarbij was het de man des huizes die om de zoveel minuten een toast uitbracht op vriendschap, liefde en de vrouw, echter nadat hij vaak uitsluitend de mannen weer had bijgeschonken.

Maar feit is dat de familiebanden in Georgië warm en sterk zijn: voor je familie doe je alles. Er werd daarom veel getoast op de familieleden die noodgedwongen in het buitenland verblijven om er te werken. De boodschap die men daarbij uitsprak was dat zij allemaal weer naar huis zouden terugkeren zodra Georgië definitief zou zijn toegetreden tot de EU, want dan eindelijk de vruchten zou plukken van zijn millenniumlange band met Europa, zich vertalend in veel banen, voorspoed en veiligheid.

Hieronder een zelf geschoten korte foto-impressie van mijn verblijf in Tbilisi (© Karel Onwijn).

In maart en april geven we onder de titel ‘Op ontdekkingstocht in de Zuidelijke Kaukasus’ een cursus over de cultuur historische en actuele ontwikkelingen in Georgië (en Armenië en Azerbeidzjan), zie voor meer informatie:

Lees meer

Foto-impressie “De Europese stemming in de Georgische hoofdstad Tbilisi” Meer lezen »

Foto-impressie ontdekkingsreis Baltische westkust

/ Reizen / , , , , ,

Afgelopen weken maakten we ism HOVO en Labrys Reizen een ontdekkingsreis langs de westkust van de Baltische landen Litouwen, Letland en Estland. Naast prachtige natuur en authentieke Baltische cultuuruitingen hadden we vooral ook oog voor de vele sporen die 50 jaar Sovjet-Russische bezetting hier heeft achtergelaten.

De Baltische landen waren een halve eeuw een integraal onderdeel van de Sovjet-Unie en vormden in de Koude Oorlog de meest westelijke frontlinie met het Vrije Westen. De westkust was daarom door de Russen zwaar gemilitariseerd en slechts beperkt toegankelijk voor de lokale bewoners – zij waren zelfs deels naar elders gedeporteerd. In hun plaats arriveerde er op grote schaal (vooral Russisch) militair personeel uit andere delen van de Sovjet-Unie. Zij hielden zich in het diepste geheim bezig met de bouw, ontwikkeling en bediening van vele militaire installaties, uiteenlopend van uitgebreide marinehavens en ondergrondse bunkers tot nucleaire raketlanceerinstallaties en kolossale afluistertelescopen.

Door het uiteenvallen van de Sovjet-Unie en de plotselinge onafhankelijkheid van Litouwen, Letland en Estland vertrok in de loop van de jaren 90 al het militair personeel uit deze kustregio naar Rusland; dit betrof vele tienduizenden mensen. Hoewel zij bij hun vertrek het nodige meenamen en sloopten, zijn er nog altijd veel sporen van hun langdurige verblijf terug te vinden. Deels is dit door de nieuwe autoriteiten omgezet in toegankelijk gemaakte musea ter herinnering aan de Koude Oorlog. Maar er vallen nog genoeg onaangetaste authentieke sporen uit die tijd terug te vinden, zoals vervallen legertrainingsplaatsen, ondergrondse bunkers, leegstaande flatgebouwen etc.

Wij startten onze reis in Zuid-Litouwen op de prachtige Koerse Schoorwal – een 50 km lang maagdelijk schiereiland dat grenst aan de Russische exclave Kaliningrad waarmee de grens uiteraard potdicht bleek te zitten. Wel zagen we in de verte de nodige Russische (militaire) uitkijkposten. Via de grootste Litouwse havenstad Kleipeda – van waar de Russische bezetters in de jaren 90 massaal zijn weggetrokken – reden we naar het dichtbeboste Zemaitijos Nationaal park alwaar we in Plokštinė de voormalige geheime nucleaire basis voor Sovjet-ballistische middellangeafstandsraketten bezochten. In 27 meter diepe schachten stonden hier jarenlang vier SS-4-missiles met nucleaire lading gericht op doelen in West-Europa.

Noordoostelijk hiervan ligt de Letse havenstad Liepāja, waar ten tijde van de Koude Oorlog in de gesloten Russische enclave Karosta een belangrijk deel van de Sovjet-Baltische Vloot lag. Deze omvatte naast 140 oorlogsschepen ook 30 atoomonderzeeërs. Het kende een geheel eigen infrastructuur dat rechtstreeks onder controle van Moskou stond. We bezochten hier onder meer de militaire Sovjet-gevangenis en maakten kennis met de wel heel specifieke mores hier, die weinig aantrekkelijk waren.

Verder naar het noorden kwamen we onderweg de nodige vervallen spookwijken tegen met leegstaande flats incl kapotte ruiten waar vroeger 10-duizenden Russische militairen woonden. Zij werkten bijvoorbeeld ook bij de voormalige Sovjet-radioastronomie-installatie Zvezda nabij de havenstad Ventspils. De belangrijkste opdracht hier was het onderscheppen van signalen van buitenlandse satellieten en militaire bases, en het volgen van buitenlandse satellieten. Hiervoor waren maar liefst vier flinke radiotelescopen in gebruik! Nu ligt een deel ervan vervallen bij, maar de Letse Academie van Wetenschappen heeft in ieder geval éėn radiotelescoop gemoderniseerd en in gebruik genomen als observatorium voor wetenschappelijke doeleinden.

Het nog noordelijker en prachtig gelegen Kolka-schiereiland – de grens tussen de Baltische Zee en de Golf van Riga – was in de Russische tijd eveneens een gesloten gebied waar op grote schaal Sovjetmilitairen waren ondergebracht om de kust te beschermen tegen vermeende buitenlandse invallen. In die periode was hier overal op grote schaal prikkeldraad aangebracht en hielden gewapende soldaten scherp de wacht. De lokale populatie was zelfs deels gedeporteerd naar elders. Het enige voordeel van deze jarenlange isolatie is dat de natuur zich hier vrij heeft kunnen ontwikkelen, we hebben er prachtige wandelingen gemaakt met een plaatselijke biologe die ons ook kon vertellen hoe het hier tijdens de Sovjetbezetting was.

Verder noordelijk in Letland – in Ligatne net boven Riga – bevindt zich weer een kolossale geheime nucleaire schuilkelder. Hier zou de Letse communistische partijelite zich tijdens de Koude Oorlog verbergen in geval van een buitenlandse kernaanval. Het is gelegen onder een voormalig Sovjethotelletje dat diende als cover up. We maakten hier uitgebreid kennis met de Sovjet-Russische wijze van denken over oorlogsdreiging en -voorbereiding, en met de sterke hiërarchische communicatie: overal zagen rode telefoons die directe hotlines met het Kremlin bleken te zijn.

Ook nu woont er nog altijd een Russische minderheid in de Baltische landen die de belangrijkste bezoekers zijn van de nog overal aanwezige Russisch-orthodoxe kerken. Tijdens onze eerste stopplaats in Zuid-Estland – de badplaats Parnü – namen we deel aan een dienst in zo’n kerk, die zich gekenmerkt door uiterst strenge regels. Deze kerk bleek bovendien rechtstreeks onder het Moskouse patriarchaat te vallen en dus een pro-Russisch standpunt te onderschrijven ten aanzien van de oorlog in Oekraïne. Gelukkig waren het aantal kerkgangers hier op één hand te tellen.

Toen we vervolgens op het tegenover Parnü gelegen eiland Saarema een kerkdienst meemaakten bij de Ests-orthodoxe kerk, was het veel drukker en de sfeer tegelijkertijd veel ontspannender. Er waren weinig strenge regels en we konden ook veel gemakkelijker een praatje maken met de verschillende geestelijken.

Op het nabij gelegen eiland Hiiumaa waren we zelfs getuige van een dienst onder leiding van patriarch Bartholomeus I van het Oecumenisch patriarchaat van Constantinopel, waaronder wereldwijd 300 miljoen orthodoxe gelovigen vallen. De patriarch was speciaal uit Istanbul overgekomen om te herdenken dat het dit jaar precies 100 jaar geleden is dat de Estse orthodoxe kerk zich van Moskou afscheidde en zich aansloot bij de orthodoxe oecumene. De liturgie was in het Grieks en Ests.

Vooral op dit eiland zagen we nog veel sporen terug van de vroegere Sovjet-Russische kustverdediging van weleer, inclusief uitgebreide ondergrondse bunkers. En in een lokaal museum zagen we het nodige lesmateriaal voor Sovjet-Russische soldaten, bijvoorbeeld over hoe zij de kust moesten bewaken en moesten marcheren. Ook Hiiumaa en Saarema waren tijdens de Sovjet-Russische tijd lastig te bezoeken zonder speciale toestemming van de autoriteiten en zelfs de plaatselijk bevolking kon slechts beperkt in de zee zwemmen, alles werd strikt gecontroleerd. Maar de oudere bevolking vertelde ons vol trots dat ze toch manieren vonden om deze verboden te omzeilen.

Gezien hun jarenlange ervaring met Russische bezetters is het dus niet verbazingwekkend dat de bevolking van de Baltische landen zich meteen na de Russische inval in Oekraïne massaal solidair verklaarden met Oekraïense bevolking en ook al direct wapens ging sturen. Je ziet in deze landen ook overal massale uitingen van solidariteit met de Oekraïners en veel anti-Russische slogans. Het ultieme hoogtepunt hiervan zagen we in onze laatste bestemming, de Estse hoofdstad Tallinn. Daar was de in het stadscentrum gelegen Russische ambassade geheel gebarricadeerd met plakkaten met daarop solidariteitsbetuigingen met Oekraïne en anti-Russische leuzen. Als geen anderen weten de inwoners van Litouwen, Letland en Estland immers hoe het is om geannexeerd en gerussificeerd te worden.

Hieronder een zelf geschoten korte foto-impressie van deze reis langs de West-Baltische kust (© Karel Onwijn).

In november en december geven we onder de titel ‘Het Baltische Wonder’ een cursus over de historische en actuele ontwikkelingen in Litouwen, Letland en Estland:

Lees meer

Foto-impressie ontdekkingsreis Baltische westkust Meer lezen »

Foto-impressie Oost-Georgische ontdekkingsreis

/ Reizen / , ,

Deze zomer maakte het Zesde Continent ism HOVO en Labrys een ontdekkingsreis door het afgelegen uiterste noordoosten van Georgië. In het Nationaal Park Vasjlovani trokken we door de spectaculaire Adelaarskloof naar het meer dan 1000 jaar oude Khornabuji-fort. Vervolgens verplaatsten we ons naar de prachtige bossen in het Nationaal Park Lagodeghi, grenzend aan de Russische deelrepubliek Dagestan. In het oosten grenst dit aan Azerbeidzjan langs de grensrivier Matsimis Tskali. Hier troffen op we grote hoogte de ruïnes aan van het 8e eeuwse Machi-fort met een prachtig uitzicht op Azerbeidzjaans grondgebied. Daarna reden we door naar de Pankisi-Vallei dat wordt bewoond door Kisten. Deze moslimbevolking is nauw gelieerd aan de Tsjetsjenen die aan de andere kant van de Hoge Kaukasus  in Rusland wonen. Menig inwoner van de Pankisi-Vallei bleek eerder in Tsjetsjenië te hebben gewoond, sommigen hebben er zelfs  gevochten tegen de Russen. Je vindt hiervan nog enige sporen terug in het lokale museum. Verrassend was ons bezoek aan de lokale brouwerij die uitsluitend alcoholvrij bier produceert dat heerlijk smaakte. De gastvrouw bleek ook nog een paddenstoelenkwekerij te runnen dat volgens haar veel meer opbrengt dan het bier. Achter de Pankisi ligt de Hoge Kaukasus en daar bezochten we de hooggelegen streek Toesjetie. Deze is uitsluitend bereikbaar via de 2900 meter Albano-pas die paar maar een paar maanden per jaar sneeuwvrij is: met recht een ongerept maar ook spectaculair gebied met de nodig Middeleeuwse verdedigingstorens. Weer beneden bezochten we nog de nodige mooie kerken en kloosters, met als hoogtepunt het 4e eeuwse Nekrisi-klooster. Als afsluiting van onze reis bezochten we ten slotte nog de hoofdstad Tbilisi waar momenteel veel Russen wonen die zijn gevlucht voor het repressieve bewind in hun eigen land. Tegelijkertijd tref je er ook de nodige Oekraïners die weer gevlucht zijn voor het Russische geweld tegen hun land. Tijdens de hele reis viel op dat de Georgische solidariteit met Oekraïne groot is, zich uitend in gratis toegangskaartje en kortingen in restaurants tot levensgrote Oekraïense vlaggen en wijnflessen met daarop steunbetuigingen aan Oekraïne.

Volgend jaar mei zullen we een vergelijkbare reis maken langs Georgisch-Turkse grens, waarbij we ook Georgisch erfgoed zullen bezoeken op Turks grondgebied.

Hieronder een zelf geschoten korte foto-impressie van de reis door Noordoost-Georgië.

In november en december geven we onder de titel ‘Culturele renaissance in Armenië en Georgië’ een cursus over de historische en actuele ontwikkelingen in Georgië (en Armenië), zie voor meer informatie:

Lees meer

Foto-impressie Oost-Georgische ontdekkingsreis Meer lezen »

Een ode aan Oekraïne in foto’s

/ Reizen /

Op brute wijze is het Russische leger bezig met de bewuste vernietiging van Oekraïne. Het is de zoveelste poging in de recente geschiedenis om de Oekraïense bevolking met geweld in het Russische gareel te krijgen. Wie herinnert zich niet de Holodomor & de ‘vermoorde renaissance’ (1930s), de sjistdesjatniki (1960s & 1970s), de Oranjerevolutie (2004), de Maidanopstand (2013/14)? Het Zesde Continent bezoekt al sinds de 2e helft van de jaren tachtig met enige regelmaat Oekraïne. Tijdens deze reizen en verblijven zagen we hoe de bevolking steeds meer haar lot in eigen handen nam en steevast bouwde aan een democratische samenleving en steeds gretiger de Europese waarden en normen omarmde. Onze laatste rondreis voor het uitbreken van de oorlog had vorig jaar oktober plaats. Op basis hiervan zouden we deze maand een nieuwe editie van de Dominicusreisgids Oekraïne uitgeven. De oorlog heeft hier dus (voorlopig) een streep doorgezet. Hieronder een zelf geschoten korte foto-impressie van deze reis, als ode aan de Oekraïense bevolking en haar rijke cultuur en natuur.

Vanaf 8 maart geven we onder de titel ‘Oekraïne in de houdgreep. Cultuurhistorische achtergronden bij een conflict’ een online-cursus over Oekraïne:

Lees meer

Een ode aan Oekraïne in foto’s Meer lezen »

Terug van ontdekkingsreis Baltisch-Russisch grensgebied!

/ Reizen / , , , , , ,

Onze Baltische droom is bewaarheid geworden: eind augustus en begin september hebben we een rondreis kunnen maken langs de Baltisch-Russische grens! Dit was onze eerste reis door het ‘Zesde Continent’ sinds de start van de pandemie anderhalf jaar geleden. En zeer geslaagd: we hebben kennisgemaakt met een groot aantal onbekende plaatsen en natuurgebieden in het oosten van de Baltische landen nabij de grenzen met Belarus en Rusland.

Onze eerste eyeopener was het Noord-Litouwse stadje Visaginas, 15 km van de grens met Belarus. Dit is in 1975 aangelegd om de werknemers van de toen gebouwde kerncentrale te huisvesten. De inwoners kwamen uit de gehele Sovjet-Unie en ook nu nog kent het stadje een Russische meerderheid. Toch zijn er volgens de lokale gidsen die ons rondleiden geen grote etnische spanningen. Er is sprake van een toenemend aantal interetnische huwelijken en er wordt veel tijd en geld geïnvesteerd om vreedzaam met elkaar te integreren. Een van de gidsen – een Litouwse – was vanuit Kleipeda (Oostzee) hier naartoe verhuisd en inmiddels getrouwd met een Rus.

 

Eerste steen voor de bouw van Visaginas (augustus 1975) (foto Karel Onwijn)

Visaginas is middenin een bosgebied aangelegd, zover mogelijk weg van de bewoonde wereld. Het was in de Sovjettijd een zgn ZATO – gesloten stad. En je merkt nog steeds de gevolgen hiervan: overal tussen de woonflats in staan lange dennen, berken en andere bomen, en het stadje is geheel omringd door bossen en natuurreservaten. We hebben hier een prachtige natuurwandeling gemaakt en kennisgemaakt met de rijke flora van dit gebied, incl de grote keur aan paddenstoelen die er groeien. Ter afsluiting hebben we ook nog een bezoek gebracht aan de kerncentrale die van hetzelfde type is als die van Tsjernobyl – de gelijknamige HBO- serie is gedeeltelijk hier opgenomen. Inmiddels is de centrale buiten werking gesteld, maar we konden nog wel een blik werpen op het bedieningssysteem waarbij een ex-medewerker liet zien hoe het veiligheidssysteem functioneerde en waarom dit in 1986 in Tsjernobyl faalde.

 

Het bedieningspaneel van de kerncentrale (foto Karel Onwijn)

Een andere eyeopener was de Oost-Letse stad Daugavpils, eerder ook Dünaberg en Dvinsk geheten, een kleine 30 km van de Russische grens. Ook hier vormen de Russen de meerderheid, verder woont er een grote Poolse minderheid. Tot de Eerste Wereldoorlog waren de Joden hier nog de grootste bevolkingsgroep, sinds de Holocaust wonen er nog maar weinig Joden. Er is nog één actieve synagoge die we hebben bezocht. We maakten hier kennis met de lotgevallen van de levendige Joodse gemeenschap tot aan de Tweede Wereldoorlog, maar ook over de nazi-bezetting toen de Joden werden verdreven naar het getto in het oude fort aan de rand van de stad om uiteindelijk te worden vermoord. In een van de fortgebouwen bezochten we een indrukwekkend museum gewijd aan het leven van de bekendste Jood van Daugavpils, Mark Rothko, die overigens al in 1913 met zijn ouders naar de VS emigreerde.

 

Tijdens het interbellum woonde er nog een grote Joodse minderheid in Daugavpils (foto Karel Onwijn)

Daugavpils is vernoemd naar de rivier waaraan ze is gelegen – de Daugava (Westelijke Dvina) – die in westelijke richting stroomt en bij Riga in de Oostzee uitmondt. De skyline van de stad is prachtig: je ziet al op grote afstand de torens uitsteken van de lokale lutherse, rooms-katholieke en Russisch-orthodoxe kerk. Zij staan allen in de wijk Jaunbūve, waar je ook nog een oudgelovigen-kerk vindt – dit zijn Russisch-orthodox-gelovigen die het niet eens waren met de hervormingen in hun kerk in 1667 en daarom zwaar werden vervolgd. Velen vestigden zich toen in de periferie van het Russische Rijk, waaronder ook in Letland. Nabij Daugavpils bevinden zich nog de nodig ‘oudgelovigendorpjes‘ bestaande uit eenvoudige houten huizen – we hebben er een aantal bezocht aan de oevers van de Daugava.

 

De belangrijkste oudgelovigenkerk in Daugavpils (foto Karel Onwijn)

Ook in Zuidoost-Estland – in de regio Setooma aan de grens met Rusland – wonen veel Russisch-orthodox-gelovigen. Dit zijn geen Russen, maar de nauw aan Esten gelieerde Seto, een Fin-Oegrisch volk dat oorspronkelijk gedeeltelijk in Estland en gedeeltelijk in Rusland woonde. Zo was de Russische stad Petsjori lange tijd het cultureel centrum van de Seto. Tegenwoordig vervult Värska deze rol en zijn de meeste Seto uit Rusland hier naartoe verhuisd, omdat ze in Estland beduidend meer mogelijkheden hebben om hun eigen culturele tradities in stand te houden. Mede door de eeuwenlange Russische overheersing hebben ze wel het orthodoxe geloof overgenomen, maar inmiddels gaat het om de Estse variant in de Estse taal.

 

Setooma kent veel mooi geverfde houten huisjes (foto Karel Onwijn)

Setooma komt voor ons over als een sprookjesland: kleine goed onderhouden en mooi geverfde houten huisjes en kerkjes bewoond door mensen die deels in klederdracht rondlopen. Men heeft de nodige energie gestoken in voorlichting over en promotie van de eigen tradities, we bezoeken er meerdere goed gedocumenteerde museumpjes. Ook de natuur is er prachtig en ongerept, we maken ook hier een prachtige wandeling en maken er kennis met de grote biodiversiteit. Overigens is hier de grenslijn met Rusland niet overal even duidelijk, er is nog geen duidelijke afscheiding geplaatst. Gelukkig behoedt onze gids ons ervoor dat we onbewust deze grens toch passeren. Overigens rijden we later wel bewust en volkomen legaal een slordige kilometer met onze bus over Russisch grondgebied. Deze verbindingsweg mag door niet-Russen worden bereden mits men maar niet stopt: in dat geval moet meteen de douane worden gebeld om misverstanden en arrestatie te voorkomen.

 

‘U betreedt het territorium van de Russische Federatie. Het stoppen van uw voertuig of lopen over de weg voor de afstand van 1 km is verboden’ (foto Karel Onwijn)

Na Setooma vervolgen we onze grensreis in noordelijke richting langs de Estse kant van het Peipusmeer dat de grens vormt tussen Estland en Rusland. Ook hier maken we kennis met de cultuur van de hier overal wonende Russische oudgelovigen. Eenmaal boven het Peipusmeer bezoeken we het prachtige Russisch-orthodoxe Pühtitsaklooster, waar meer dan 100 nonnen wonen en werken. Dat is net voor de meest noordelijk gelegen Baltische stad aan de Russische grens Narva, de meest Russische stad van Estland. Vanaf het centrale stadsplein zien we hoe de stad via een brug over de gelijknamige rivier is verbonden met de Russische stad Ivangorod, we zien er mensen overheen lopen en auto’s over heenrijden. We zijn verrast door de positieve sfeer in de stad en de vele restauratiewerkzaamheden die er gaande zijn. Het absolute hoogtepunt vormt de hypermoderne historische tentoonstelling in de Hermansburcht, waar we digitaal en interactief kennismaken met de vele oorlogen en culturen waarmee Narva in de loop der eeuwen te maken heeft gehad.

 

Blik op de Russische stad Ivangorod vanuit de Hermansburcht in het Estse Narva (foto Karel Onwijn)

We realiseren ons hier pas echt hoe weinig wij in Nederland eigenlijk weten over deze Baltisch-Russische grensregio. Deze reis heeft in ieder geval een klein tipje van deze sluier kunnen oplichten.

In november geven we onder de titel ‘Het Baltische Wonder’ een cultuur-historische online-cursus over de Baltische landen:

Lees meer

Terug van ontdekkingsreis Baltisch-Russisch grensgebied! Meer lezen »

De Baltische landen lonken…

/ Reizen / , , , ,

Zou onze Baltische droom op 27 augustus dan toch bewaarheid worden? Dan staat onze eerste rondreis naar het ‘Zesde Continent’ gepland sinds de start van de pandemie anderhalf jaar geleden. Zeker nu we allemaal in korte tijd gevaccineerd raken en steeds meer landen in Europa ‘op geel’ springen, lijkt de kans dat onze rondreis door de Baltische landen doorgaat steeds reëler!

Russisch-orthodoxe kerk in Druskininkai - Litouwen (foto Karel Onwijn)

Deze rondreis brengt ons naar de drie voormalige Sovjetrepublieken Litouwen, Letland en Estland. We gaan daar echter niet de geijkte toeristische attracties aflopen, dat doen al genoeg anderen. Wij maken er een echte ontdekkingsreis van met een speciaal thema: de eeuwenlange Russische aanwezigheid in het Balticum. Behalve het uitgebreid kennismaken met de drie Baltische landen zullen we ook op zoek gaan naar de vele Russische sporen in deze regio.

De Baltische landen Litouwen, Letland en Estland zijn immers eeuwenlang overheerst geweest door de Russen en je vindt er nog overal sporen van terug. Zo woont hier nog altijd een grote Russische minderheid die haar eigen taal spreekt en naar haar eigen kerk gaat. Daarnaast zijn er de nodige restanten uit de Sovjetperiode te vinden toen de Russen de Baltische landen nog beschouwden als hun frontlinie met het kapitalistische westen. Nu ligt die frontlinie net op of over de grens met Rusland en Wit-Rusland. Overigens zijn die grenzen soms heel willekeurig getrokken. Zo kennen de Litouwers en de Wit-Russen gemeenschappelijk cultureel verleden en is de Russische exclave ten zuidwesten van Litouwen voormalig Duits grondgebied.

Russische orthodoxe kerk in Druskininkai - Litouwen (foto Karel Onwijn)

Onze reis zal ons voeren langs deze grenzen tussen de Baltische landen, Belarus en Rusland. Waar mogelijk zullen we deze ook oversteken om korte bezoekjes te brengen aan (Wit-)Russische stadjes, maar dit onder nadrukkelijke voorbehoud. Want zoals het bij een ontdekkingsreis betaamt, zullen we voorbereid moeten zijn op onverwachtse veranderingen, dus enig improvisatievermogen en flexibiliteit worden geapprecieerd. Daarnaast is tijdens deze reis een redelijk goede conditie aan te bevelen, aangezien we ook de nodige wandelingen zullen gaan maken in de prachtige natuur van het Balticum. Er zijn nog enkele plaatsen vrij op deze reis.

Lees meer

De Baltische landen lonken… Meer lezen »